Pierwszymi praprzodkami dźwigów były urządzenia wykorzystywane już w starożytnym Rzymie około 50 roku naszej ery, m.in. w Koloseum. Protoplasta dźwigu posiadał mechanizm złożony z systemu lin oraz przeciwwagi podnoszonej na określoną wysokość. Pozwalało to na przeniesienie na arenę nawet 20 gladiatorów jednocześnie. Dźwig, potocznie nazywany jest wyciągiem lub windą, który służy do sprawnego przemieszczenia ludzi oraz towarów na platformie lub w kabinie. Wiele miast miało szansę rozwinąć się dzięki tego typu technologii, m.in. Tokio czy Szanghaj. W dzisiejszych czasach używa się dźwigów nawet w niewysokich budynkach. Windy odmieniły życie osobom niepełnosprawnym i starszym, dzięki czemu mogą one poruszać się bezpiecznie i swobodnie pomiędzy piętrami. Kiedyś lokale na najwyższych piętrach przeznaczane były dla służby lub ubogich. Obecnie, dzięki dźwigom osobowym, mieszkania na najwyższych poziomach są najbardziej pożądane ze względu na obniżony poziom hałasu, większą ilość światła oraz lepsze widoki. Do kolejnego przełomu w rozwoju wind przyczyniły się rozwiązania w zakresie ich przyśpieszania. Kiedy silnik parowy stał się zbyt wolny, pojawiły się szybkie windy hydrauliczne wprowadzone przez firmę Otis Elevator, która jest odpowiedzialna za największe przełomowe projekty w tamtych czasach. Kolejną zmianą technologiczną było wprowadzenie silników elektrycznych – rozwiązanie to zostało wdrożone w 1880 roku. W 1880 roku wynaleziono także automatyczne drzwi do windy. Natomiast pierwsza elektryczna winda osobowa powstała w pierwszych dekadach XX wieku i uważana jest za branżową normę do dziś. Współcześnie winda jest urządzeniem, które montowane jest na stałe w metalowej, szklanej lub murowanej konstrukcji. Składa się z kabiny czy platformy unoszonej za pomocą wyciągarki.

Ze względu na przeznaczenie można wyróżnić a się windy osobowe, osobowo-towarowe i towarowe, a także budowlane, teatralne, szpitalne i specjalne.  Dźwigi możemy podzielić również na hydrauliczne i elektryczne. Dźwigi hydrauliczne mają napęd oparty na działaniu specjalnej pompy, a elektryczne działają dzięki wciągarce, która wprawiana jest w ruch silnikiem.

Wyróżniamy różne rodzaje dźwigów ze względu na ich zastosowanie:

  • Budowlane – wykorzystywane na placach budowy; służą do pionowego transportu materiałów budowlanych i osób, który odbywa się w kabinie lub na platformie poruszającej się wzdłuż prowadnic pionowych, a czasem delikatnie nachylonych.
  • Osobowe – mają za zadanie umożliwienie pionowego przewozu osób na wyższe piętra w specjalnej kabinie, która porusza się wzdłuż sztywnych prowadnic pionowych.
  • Towarowe – nie przewożą w kabinie osób i obsługują tylko określone poziomy przystankowe. Nie można sterować nimi wewnątrz kabiny. Są skonstruowane w taki sposób, że nie zmieściłyby niczego poza transportowanym pionowo ładunkiem. Także dźwigi towarowe, np. windy gastronomiczne, są podnośnikami bez prawa wstępu osób do kabiny. Powodem jest dbałość o bezpieczeństwo oraz higienę pracy w branży zajmującej się jedzeniem. Dźwigi towarowe wykorzystuje się także w przemyśle budowlanym i w handlu.
  • Towarowo-osobowe, które wykorzystuje się do przemieszczenia towaru włącznie z osobami odpowiedzialnymi za jego ładunek i rozładunek.
  • Szpitalne używane są do transportu łóżek szpitalnych razem ze sprzętem medycznym oraz osób. Posiadają funkcje ddostosowane do jazdy uprzywilejowanej.

Podział wyciągów ze względu na różne rodzaje:

  • napęd – dźwigi hydrauliczne i elektryczne
  • konstrukcja – jednokabinowe i dwukabinowe
  • budowa mechanizmu napędowego – z reduktorem i bez
  • sposób sterowania – zewnętrzny, wewnętrzny, przestawny, grupowy, dyspozycyjny
  • budowa szybu – wyciąg z maszynownią lub bez,  panoramiczny
  • przeznaczenie dźwigu – osobowy, towarowy, osobowo-towarowy, budowlany, szpitalny lub specjalny

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2012 r. dźwigi budowlane podlegają dozorowi technicznemu. Każde urządzenie przeznaczone do pracy na budowie musi mieć aktualne pozwolenie na jego eksploatację, aby mogło być używane zgodnie z prawem. Dokument jest wydawany przez Urząd Dozoru Technicznego. Wymaga pisemnego zgłoszenia do badania technicznego. Po analizie dokumentu oraz sprawdzeniu urządzenia przez pracownika jednostki (w sytuacji uzyskania pozytywnego wyniku), dostajemy decyzję, która pozwala na eksploatację dźwigu budowlanego. Jest to pozwolenie czasowe, które należy odnowić. Warto więc sumiennie zapisywać wszystkie naprawy dźwigu, a także wszelkie czynności serwisowe. Pracownik obsługujący dźwig budowlany powinien najpierw sprawdzić stan techniczny zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w instrukcji obsługi. Należy sprawdzić m.in. oznakowanie, urządzenia zabezpieczające, panel sterowania, a także oświetlenie i sygnalizację. Wyniki trzeba odnotować w dzienniku obsługi. W sytuacji jakichkolwiek nieprawidłowości powinno się przerwać pracę dźwigu i natychmiast powiadomić o tym pracodawcę. Regularna konserwacja jest bardzo ważna, gdyż jest wyrazem dbałości o bezpieczeństwo pracy. Musi ona przeprowadzana zgodnie z przepisami o dozorze technicznym oraz instrukcją obsługi Osobą upoważnioną do jej przeprowadzenia jest konserwator, z odpowiednimi uprawnieniami UDT. Wszystkie czynności przeprowadzane przez konserwatora dźwigu należy odnotować w dzienniku konserwacji. Modernizacje czy naprawy mogą być wykonywane jedynie przez specjalne zakłady, które są do tego uprawnione przez Urząd Dozoru Technicznego. Dzięki temu mamy gwarancję, że przy kolejnej kontroli dźwig nie straci pozwolenia na jego użytkowanie.

Osoby, obsługujące dźwigi muszą ukończyć specjalistyczne szkolenie oraz zdać egzamin, aby uzyskać uprawnienia UDT. Podczas zajęć teoretycznych i praktycznych poruszane są różne zagadnienia tematyczne, m.in.:

  • praktyka obsługi dźwigu
  • BHP
  • eksploatacja dźwigów zgodnie z przepisami UDT
  • uprawnienia
  • budowa dźwigów i klasyfikacja
  • obowiązki operatora

​Kategorie uprawnień na dźwigi nadawane przez Urząd Dozoru Technicznego:

  • Dźwigi budowlane
  • Dźwigi towarowo-osobowe ze sterowaniem wewnętrznym i szpitalne

Wynalezienie dźwigu miało znaczący wpływ na rozwój współczesnego świata. Każdego dnia miliony towarów i ludzi przemieszcza się po budynkach handlowych, biurowych, przemysłowych a także mieszkalnych. Mało kto w dzisiejszych czasach, jadąc winda, zastanawia się nad jej historią lub nad tym jak wyglądałoby nasze życie, gdyby nigdy nie została wynaleziona. Warto jednak docenić to, jak dźwigi ułatwiają nam codzienne czynności, kiedy niecierpliwie czekamy aż przyjedzie na nasze piętro lub otworzą się jej drzwi.